“Knikkertafel”

Dit antieke spel, dat hoogstwaarschijnlijk dateert van voor 1940, is een van mijn absolute favorieten. Het is een bagatelle-biljart op poten – vandaar dat ik de term “knikkertafel” gebruik – waarbij de knikker/kogel wordt weggeduwd met een keu. Er is dus geen trekmechanisme; de keu(s) heb ik niet in mijn bezit, helaas. Op het bovenste deel van het bord bevinden zich drie houten buffers; voorts zijn er 7 tinnen opvangbakjes voor de knikkers met boven elk bakje een nog nauwelijks tot niet leesbare score. Het groene vilten laken is inmiddels redelijk verkleurd en op sommige plekken behoorlijk aangetast; niet vreemd voor zo’n oud beestje. De afmetingen van het spel zijn: Hoogte 70 – 52 cm (aflopend), Breedte 34 cm, Lengte 70 cm. De twee setjes poten worden door middel van ijzeren stangen vastgezet aan de onderkant van het bord.

Een eerste stap richting dit “bagatelle-biljart” was de uitvinding van het biljart, vermoedelijk in het Frankrijk van de 18de eeuw. Feitelijk het eerste knikkerspel dat binnenshuis kon worden gespeeld. Aan het eind van deze 18-de eeuw komen er variaties op het klassieke biljartspel, zoals dit “bagatelle-biljart”, een schuin oplopende biljarttafel met bovenaan op het speelveld een aantal gaten waar de biljartballen in dienen te worden gespeeld, elk met een verschillende puntenwaarde. De bedoeling was de bal met een keu naar boven te schieten in de gaten, liefst met een zo hoog mogelijke score. Weldra werden er paaltjes op het speelveld bevestigd om het scoren te bemoeilijken. 

Het ontbreekt me voorlopig aan informatie over hoe oud dit spel is en in welk land het is vervaardigd en door welk(e) fabrikant/bedrijf. Wie het weet mag het zeggen.

Op http://www.bleedingcool.com kwam ik onderstaande foto tegen. Het betreft hier een bijna identiek spel maar dan met een trekmechaniek (links) om de kogel af te schieten. Voorts zien we bij dit spel dat een houten frame op de beide zijkanten is geplaatst. Aan de dwarslat, die zich boven het speelveld bevindt, hangen 3 beweegbare slingers die bij aanraking door een knikker in beweging worden gebracht. Op de drie houten pilaartjes wordt een houten balletje gelegd en de speler kan proberen deze er middels de slingers af te werpen. Lukt dit dan wordt het balletje in het spel gebracht om zo ook weer punten te scoren. Het betreft hier een latere versie zonder vilten laken en waar het houten balletje wordt weggeschoten middels een schietmechaniek en niet met een keu (aanduwstok), zoals bij mijn spel.

Ik heb eenzelfde spel gezien waarbij het houten frame is vervangen door een metalen boog met daaraan een koord met een houten balletje. Ook hier wordt er een balletje op de drie houten paaltjes gelegd maar moet de speler proberen deze er met het houten balletje dat aan de slinger zit af te werpen. Dus een combinatie van knikkerspel en kegelspel in één (zie foto’s hieronder, met dank aan Dirk Balduyck uit Hoevenen Antwerpen, België). Mogelijk betreft het hier een creatieve oplossing die iemand heeft bedacht omdat het hierboven al beschreven frame met de slingers ontbrak……