“Knikkerspel met pilaar”

Dit spel bestaat uit een fraaie uit hout bewerkte pilaar die middels een uitstulping aan de onderkant in een daarvoor bestemde opening op het ronde speelbord kan worden geplaatst. Op het speelbord zien we twintig kleine knikkerpotjes met bijbehorende score; de hoogste score is 25 en de laagste 1 (scores 19 en 21 t/m 24 ontbreken). De speler laat de knikker in de opening bovenaan de pilaar vallen en deze rolt volgens de wetten der zwaartekracht over de rode baan naar beneden en komt met behoorlijke snelheid op het speelbord terecht om daar mogelijk in een van de knikkerpotjes te belanden. Om te voorkomen dat de knikker van het bord rolt heeft de producent een dunne, rechtopstaande metalen rand om de omtrek van het bord bevestigd. Het bord loopt vanaf de rand naar het midden toe licht af. Ter verdere verfraaiing staat het spel op 4 houten pootjes. Het spel is slechts geschikt voor kleine knikkers; hier werden vroeger de zogenaamde klei-knikkers (zie: http://www.knikkerwereld.nl/aardewerk.php) voor gebruikt. Het is mogelijk om de pilaar te draaien waardoor de baan van de knikker op het speelbord kan worden gemanipuleerd.

Het ontbreekt mij aan informatie omtrent herkomst en hoe oud het spel is, maar ik vermoed dat het toch wel dateert van (ruim) voor 1950.

Misschien interessant om te verwijzen naar de “Kakelorum”, een verre voorloper van mijn spel. Lourens Bas (expert-taxateur van oud en antiek speelgoed) publiceerde op 19 oktober 2015 een artikel met de titel “Kakelorum, om de knikkers én het spel!” dat te vinden is op de site http://www.lourensbas.wordpress.com/2015/10/19/kakelorum-om-de-knikkers-en-het-spel/

In 1981 komt hij op een veiling een spel tegen dat wordt omschreven als ‘een houten knikkerspel in de vorm van een man zittend op een paal waaronder een plateau met genummerde vakjes, een zogenaamd Kakelorum’. Een ongewone naam voor een ongewoon knikkerspel. Door literatuuronderzoek ontdekt hij dat de Kakelorum een voorwerp is dat in Gröden (Duitsland) gemaakt werd door de plaatselijke speelgoedindustrie (huisindustrie), een industrie in de 18e eeuw voortgekomen uit beeldhouwerfamilies uit Gröden. Deze waren al sinds het begin van de 17e eeuw bezig met het snijden en beeldhouwen van religieuze figuren en ornamenten. Ook werden de lange winters door de plaatselijke bevolking gebruikt voor het “snijden” van voorwerpen of figuren zoals het “Kugelspiel Kakelorum” of “Thurmspiele”.

Knikkerspel Kakelorum, eind 19e eeuw,  Altes Holzspielzeug aus Groden. Deze foto is uit het boekje ‘Altes Holz- spielzeug aus Gröden, die entwickelung einer Heimindustrie’ van Rita Stäblein (1980). 

De zuilen van de spellen werden veelal versierd met het hoofd van een figuur (bijv. een koning, sultan of militair) waar de knikkers in werden gelegd.

Speurwerk naar de naam “Kakelorum” leidt tot de omschrijving “gok- of geluksspel met knikkers in de 19e eeuw” en de uitleg op Wikipedia dat “Kakelorum” als Duitse uitdrukking staat voor: “Kokolores machen, unsinn machen. Oder auch sinnlose spielereien betreiben”. Ik raad iedereen die nieuwsgierig is geworden aan het bovengenoemde artikel in zijn geheel te lezen, als is het maar vanwege de afbeeldingen van diverse antieke Kakelorums. 

Op Pinterest vond ik onderstaande afbeelding van een Frans knikkerspel met kegels uit 1880. Hier rolt de knikker nadat hij via het hoofddeksel van de militair in het spel wordt gebracht uiteindelijk via een kleine helling richting kegels.