Billard Japonais

Dit Bagatelle spel was een kroegspel dat de nodige vaardigheid vereiste, min of meer vergelijkbaar met ons hedendaagse Biljart, Pool en Snooker. Het vormt tevens de basis van de – veelal voor kinderen – afgeleidde bagatelle knikkerspellen.

We zien hier (met dank aan Henry Adams Auctioneers) een vroeg 19de-eeuwse  palissander bagatelle tafel, met één bijbehorende keu en één bijbehorende stootstok met platte kop (in het Engels “mace”), de verouderde voorloper van de keu. Deze tafel is zo ontworpen dat hij kan worden dubbelgevouwen om dienst te doen als bureau en opengeklapt gebruikt kan worden om bagatelle te spelen in de richting van de de gaten in het spel, of “La Trou Madame” in de andere richting.

Deze Bagatelle tafel lijkt erg op onze gewone biljarttafel met een bodem van leisteen en met het groene laken. Het meest opvallende verschil is dat een van de twee einden afgerond is en niet rechthoekig. Een ander opvallend verschil is dat er bij het ronde einde negen gaten (holes) zijn aangebracht, één in het midden en de andere 8 op gelijke afstand in een ring daaromheen. Het gat in het midden heeft de score 9, de overige zijn van 1 – 8 genummerd. Er kunnen een aantal variaties aan spellen worden gespeeld maar de speler staat altijd aan de korte zijde van de tafel en stoot de ballen af met een keu richting de 9 gaten. Bij deze Bagatelle tafel hoort ook nog de afgebeelde set met bogen. Deze werd gebruikt om andere soorten Victoriaanse spellen uit dezelfde familie te spelen. Bij “Trou Madame”, ook bekend onder de naam “Small Trunks”, scoren spelers punten door de bal door de poortjes te spelen èn in de gaten. Het is verboden om in één beurt een tweede keer door hetzelfde poortje te spelen. Weer een andere versie was “Mississippi”, waarbij een bal niet rechtstreeks maar via de wand door een poortje moest worden gespeeld.

De oorsprong van het Bagatelle is niet altijd even duidelijk, ook al is de naam afgeleid uit het Frans. Wel is duidelijk dat  Bagatelle van 1770 tot 1850 in Engeland net zo populair was als Biljarten. Uit verslagen van John Thurston, een van de toonaangevende fabrikanten van biljarttafels in de jaren 1800, is op te maken dat hij tussen 1818 en 1845 een groot aantal Bagatelle tafels produceerde. Om het mysterie nog groter te maken, verwijst hij in de Franstalige versie van zijn catalogus naar het spel als  “Billiards Anglais”, waaruit mogelijk kan worden afgeleid dat de Franse versie ouder is, of mogelijk deed hij het om ons op het verkeerde been te zetten. In het jaar 1845 kwam het spel op een lange lijst van verboden of aan banden gelegde spellen, toen een  zogenaamde “Gaming Act” bepaalde dat er “no play on a public billiard table or bagatelle table from 1 am to 8 am and on Sundays, Christmas Day and Good Friday” werd toegestaan. Dit om te proberen het grootschalige gokken rond deze activiteiten enigszins aan banden te leggen. 

In het Victoriaanse tijdperk (1837-1901) werd het Bagatelle-biljart ook veelvuldig voor thuisgebruik geproduceerd. Deze waren meestal kleiner dan de kroegtafels en konden vaak dubbelgevouwen worden en waren van hoogwaardige kwaliteit (zie onderstaande foto’s van Jerry Head uit Georgia, U.S.A.).