“Chaos in de Oriënt”

Het Deventer Speelgoedmuseum is in het bezit van een trekbiljart met daarop afbeeldingen die enige gelijkenis vertonen met de afbeeldingen op dit spel. Hun exemplaar is anders van vorm en heeft geen trekmechaniek, maar gebruikt een aanduwstok (zie: https://data.collectienederland.nl/search/?q=knikkerspel&page=3 ). Het trekmechaniek duidt er mogelijk op dat mijn spel van iets recentere datum is maar het dateert toch hoogstwaarschijnlijk van voor 1940. Opvallend is ook de gelijkenis met een ander object uit mijn verzameling dat ik de naam “Oud Bruin” heb gegeven en dat dus min of meer dezelfde leeftijd zal hebben. Bij het hier afgebeelde spel wordt het trekmechaniek in werking gebracht door aan de kleine houten knop te trekken. Bij het andere gebeurt dit met een dunne metalen ring. Verder zien we hier wèl de spijkertjes op het speelveld, dezelfde metalen (tinnen) knikker-potjes en onderaan het plankje met de inkepingen om de knikker in op te vangen. Midden onderaan de bovenste illustratie bevindt zich nog een metalen boogje waar de knikker doorheen kan rollen en dat zo nog een extra score van 30 punten oplevert. 

Op diezelfde illustratie zien we een komische afbeelding van drie Aziatisch uitziende personen, waarvan de middelste een juk op zijn schouder draagt met aan beide uiteinden een houten ton met water. Hij raakt uit balans door de voorbij rennende hond die een rat achterna zit, er springen twee vissen uit de tonnen en de 2 ander mannen krijgen een ton tegen hun hoofd. Kortom, chaos. Links onder de man met de rode kimono staat “PARIS”, hetgeen er op kan duiden dat dit spel van Franse makelij is. Rechts, naast de man in de blauwe kimono staat een afbeelding van een wapenschild met 4 torentjes als kroon en met de letters S en C, mogelijk een het embleem van de producent. Frankrijk was in het begin van de twintigste eeuw nog steeds de kolonisator van grote gebieden in Indochina, dus misschien moeten we daar de link zoeken. In 1887 veroverden en stichtten de Fransen in Zuidoost-Azië de kolonie Frans Indo-China, dat bestond uit het huidige Laos, Cambodja en Vietnam. In mei 1954 trok Frankrijk zich terug uit Frans Indo-China.

Op de illustratie onderaan zien we een op hol geslagen buffel, bepakt met een mand met goederen, die voor chaos en paniek bij de vier mannen zorgt. Op de baan waar de knikker wordt weggeschoten en de baan tegen de linkerkant van het spel zien we een groene strook met guirlandes, versieringen met bladeren in de vorm van slingers. Rechts bovenaan in de hoek is een kleine houten driehoek aangebracht om de knikker te laten afbuigen naar links. Bij latere trekbiljarts zien we bovenin vaak een houten of metalen boog die van rechts naar links loopt over de gehele breedte van het bord.

Het trekmechaniek werkt nog en er ontbreken geen onderdelen, dus het spel kan na al die jaren nog gewoon gespeeld worden.

Op de site http://www.etsy.com kwam ik onderstaand en bijna identiek spel tegen.

Op de afbeelding bovenaan zien we links “Paris No. 42” staan en rechts mogelijk het logo van de fabrikant. De afbeeldingen geven hier ook weer Oosterse karakters weer. No. 42 geeft aan dat we te maken hebben met een spel uit een serie van dezelfde fabrikant. In het logo denk ik, naast de duidelijke leesbare S en C, een J en een F te kunnen ontwaren, mogelijk als afkorting van Jeu(x) Française.  Volgens de eigenaar dateert het uit de periode eind 19de/begin 20ste eeuw.

Hieronder nog een afbeelding van een soortgelijk spel van Franse makelij, daterend uit de jaren rond 1920 en met overeenkomstige Oosterse karakters en taferelen (Bron: Etsy.com).